Jednym z warunków wytworzenia się prawidłowego obrazu otaczającego nas świata, jest poczucie schematu własnego ciała. Orientacja w schemacie własnego ciała to umiejętność, która pozwala na ocenę położenia poszczególnych części ciała w przestrzeni, odczuwanie ich jako jedność, a także zdolność do symetrycznego układania się. Symetryczne układanie wiąże się z linią środkową ciała, czyli osią, która przebiega wzdłuż kręgosłupa, dzieląc ciało na 2 połowy. Linia ta łączy ze sobą nosek, środek bródki, mostek, pępek i spojenie łonowe. Linia środkowa ciała ma szczególne znaczenie w rozwoju schematu własnego ciała.
Kiedy dziecko osiąga symetrię?
Nowo narodzone dziecko układa się asymetrycznie i jest to związane w aktywnością odruchową, niezależną od jego woli. Dlatego maluch skręca tułów raz w jedną, raz w drugą stronę. Ważne, aby nie robił tego wyłącznie w jednym kierunku. Każde zdrowo rozwijające się dziecko potrafi symetrycznie układać się dopiero po ukończeniu 3 miesiąca życia. Zdarza się, że mimo osiągnięcia 3 m.ż. niemowlęta jeszcze nie w pełni układają się, tak jak powinny. Jednak delikatne odstępstwo od tej reguły nie jest problemem pod warunkiem, że maluch z każdym tygodniem coraz bardziej zbliża się do symetrii. Zdarza się to szczególnie u chorowitych maluszków, szczególnie tych, przebywających w szpitalu. Stresujące środowisko nie wpływa pozytywnie na rozwój dziecka, tak samo jak antybiotyk, czy każde inne lekarstwo. W trakcie leczenia maluch był zajęty walką z chorobą, dlatego nie mógł podążać za typowym schematem rozwojowym. Zazwyczaj tuż po uporaniu się z chorobą, zwalczeniem stresu oraz powrotem do domu maluch wraca na prawidłowy tor rozwojowy. Piszę o tym, aby uświadomić Ci, że każde dziecko trzeba rozpatrywać indywidualnie i nie zawsze brak symetrii w 3 m.ż. to wskazanie do fizjoterapii.
Dlaczego symetria jest ważna?
Liniowość oraz symetria ułożenia ciała to istotny element rozwoju, ponieważ stwarza optymalne warunki do osiągnięcia przez niemowlę kolejnych kamieni milowych. Jeżeli dziecko nie ma poczucia liniowości i symetrii ciała, będzie wykazywało również problemy z przekraczaniem linii środkowej ciała. Przekraczanie linii środkowej ciała to zdolność oczu, główki, rączek i nóżek do przemieszczenia się poza środkowe rejony ciała, w kierunku strony przeciwnej. Problemy z przekraczaniem linii środkowej ciała wiążą się z problemem koordynacji ruchowej. Przekraczanie linii środkowej ciała jest bardzo ważne, ponieważ wraz z tą umiejętnością rozwijają się kolejne, wyższe zdolności, takie jak: czytanie, pisanie, literowanie, a także prawidłowy rozwój motoryczny i koordynacja ruchowa. Proces koordynacji ruchowej, a wraz z nim opanowanie przekraczania linii środkowej ciała, powinien się wykształcić do 8 roku życia.
Symetrycznie, czyli jak?
- Patrząc na dziecko leżące na plecach tułów powinien być prosty. Nie wygina się w żadną ze stron, a fałdki tłuszczyku są po obu stronach takie same lub podobne.
- Główka nie jest skręcona w żadną ze stron, układa się w linii środkowej ciała.
- Ustawienie obu barków i bioder jest na tej samej linii. Obręcz barkowa i biodrowa są ułożone równolegle.
- Pępek jest środkiem brzucha. Nie skręca w żadną ze stron.
- W leżeniu na brzuszku dziecko podpiera się na rączkach, a biodra są przyklejone do podłoża. Wyjątkiem jest 5 m.ż. i pozycja foki, kiedy dziecko odrywa ręce i nogi od podłogi naśladując ruchy pływania.
Co może zaniepokoić rodzica?
Przykładem dziecka z zaburzeniem symetrii może być maluch, który stale bawi się zabawkami lewą rączką po lewej stronie, a prawą po prawej, nie przekłada zabawki z rączki do rączki, jego tułów rzadko znajduje się w linii środkowej ciała, zazwyczaj jest przechylony w jednym kierunku. W przypadku starszych dzieci można zaobserwować, że rysują one linię do środka kartki prawą ręką, następnie przekładają kredkę do drugiej ręki i rysują dalej.
Domowe ćwiczenia na przekraczanie linii środkowej ciała
Dla młodszych dzieci:
- Leżenie na plecach, rodzic przyciąga prawą rączkę do lewej nóżki. Dziecko ma chwycić stópkę przeciwną rączką.
- Przekładanie zabawki z rączki do rączki oraz wodzenie za nią wzrokiem
- Przypięcie spinki po prawej stronie główki i poproszenie dziecka, aby ją zdjęło lewą rączką.
- Sięganie prawą stópką do lewego kolanka.
- Rysowanie oburącz.
- Zabawy klockami ustawionymi w osi ciała. Następnie przesunięcie zabawek do boku i zachęcenie malucha do używania przeciwnej rączki. Po kilku minutach zamiana stron.
Dla starszych dzieci:
- Siad z wyprostowanymi nóżkami na podłodze. Turlanie piłeczki (lub samochodziku) wokół nóg, raz prawą, raz lewą ręką.
- Na podłodze narysuj kredą dużą ósemkę. Daj dziecku piłeczkę lub samochodzik, niech toczy zabawkę po liniach cyfry.
- W klęku podpartym (pozycja czworacza) dziecko ma za zadanie sięgnąć kolankiem do przeciwległego łokcia.
- Z użyciem latarki, narysuj okręg na ścianie (lub inną figurę). Zadaniem dziecka jest wodzenie wzrokiem za latarką oraz odgadnięcie, co zostało narysowane.
- Siad skrzyżny, rodzic siedzi na wprost dziecka. Przybijanie piątek po skosie (prawa ręka dziecka do prawej ręki rodzica).
- Zaangażowanie dziecka w czynności domowe z wykorzystaniem obu rąk, np. odkurzanie, ugniatanie ciasta, mieszanie sałaty, itp.
- Owinięcie dziecka kocykiem i poproszenie o dotknięcie prawą ręką różnych części ciała po stronie lewej, np. lewej nogi, kolana, łokcia. Ćwiczenie wykonać symetrycznie na obie strony.
Zaburzenie symetrii nie jest trudne do zdiagnozowania i rodzic sam jest w stanie to zauważyć. Jeżeli zaobserwujesz to u swojego dziecka, nie panikuj i pamiętaj, że codzienne ćwiczenia pomogą uporać się z problemem. Jeżeli mimo ćwiczeń dziecko nadal ma problem z symetrią lub przekraczaniem linii środkowej ciała, skontaktuj się z fizjoterapeutą w celu dalszej diagnozy.
Jestem fizjoterapeutą dziecięcym, a moim celem jest profilaktyka zdrowia i wczesne wspomaganie rozwoju dziecka w warunkach domowych. Edukuję rodziców, jak ćwiczyć z dzieckiem, aby wspierać jego prawidłowy rozwój. Mam nadzieję, że przygotowany artykuł był dla Ciebie pomocny. Jeżeli masz do mnie jakieś pytania, skontaktuj się ze mną na FB lub LinkedIn.
Autor: Magdalena Adaś, Skuteczna fizjoterapia dzieci w domu
